Ασφόδελος

Ο ασφόδελος ήταν το «νεκρολούλουδο» των αρχαίων Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι οι νεκροί κατοικούσαν σε ένα λιβάδι με ασφόδελους (Ασφόδελο Λειμώνα). Το είχαν σαν σύμβολο πένθους και όπως αναφέρει ο Όμηρος στην “Οδύσσεια” έσπερναν τον ασφόδελο στους τάφους, γιατί νόμιζαν ότι οι ψυχές τρέφονταν με τους κονδύλους τους (καθώς είναι πλούσιοι σε άμυλο). Σε έναν ασφοδελώνα συναντήθηκαν και οι ψυχές των ηρώων πού είχαν πέσει στην Τροία (Όμηρος, Όδ. 11.539-24.3). Οι ποιητές σύγκριναν τις ψυχές που περιφέρονταν στις όχθες του Αχέροντα με τα νεκρά και όρθια στελέχη του ασφόδελου.
Χαρακτηριστικό γένος της Μεσογείου και των παραμεσογείων χωρών που συναντάται και σε άλλες περιοχές της Κεντρικής Ευρώπης έως τον Καύκασο και τις Ινδίες. Ανήκει στην οικογένεια των Λειλιϊδών και συναντάται σε πολλές ελληνικές περιοχές, κυρίως μετά από καταστροφικές πυρκαγιές δεδομένου ότι τα πρόβατα και οι κατσίκες δεν το βόσκουν λόγω των αιχμηρών κρυστάλλων που περιέχουν τα φύλλα του. Στην Κέρκυρα το λένε ασπέρδουκλα.
Διακρίνονται είδη με λευκό άνθος (A. microcarpus, A. fistulosus κ.α.) και το συγγενές είδος με κίτρινο άνθος (Asphodelina lutea).
Η ονομασία του έχει προελληνική ή προϊστορική προέλευση και προέρχεται από το στερητικό α και σπόνδυλος λόγω του σχήματος των κονδυλωδών ριζών του. Ο πατέρας της Βοτανικής Θεόφραστος προσδίδει διατροφικές ιδιότητες στις πλούσιες σε άμυλο κονδυλώδεις ρίζες του ενώ ο Πλούταρχος την υποβαθμίζει σε ευτελές τρόφιμο.
Στην Ελληνική Μυθολογία συνδέεται με την Περσεφόνη λόγω των νεκρών αλλά θεωρείται και έμβλημα του Διονύσου.
Ο Όμηρος στην Οδύσσεια αναφέρει ότι οι ψυχές των νεκρών του Τρωικού πολέμου διερχόμενες από τα ύδατα της ιερής πηγής της Στυγός κατέληγαν στον ασφοδελόν λειμώνα, δηλαδή σε λιβάδι από ασφοδέλους.
Οι ρίζες των ασφοδέλων εθεωρούντο από τους προϊστορικούς τροφοσυλλέκτες πολύτιμη τροφή αλλά και στην μυθολογία ως τροφή των νεκρών. Για τον λόγο αυτόν ο ασφόδελος αποτελούσε σύμβολο πένθους και τον εφύτευαν κοντά στους τάφους και τα νεκροταφεία. Αλλά και στην σύγχρονη εποχή σε περιπτώσεις λιμού και ελλείψεως τροφίμων (αποκλεισμός της Ελλάδος κατά το 1917, στην γερμανική κατοχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου καθώς και από τους φτωχούς λαούς της Αφρικής) εχρησιμοπείτο ως αξιόλογη τροφή δεδομένου ότι οι ρίζες του αφού αλεσθούν παράγουν ένα είδος αλεύρου από το οποίο παρασκευάζεται χυλός μικρής όμως διατροφικής αξίας.
Είναι επίσης σπουδαίο μελισσοκομικό φυτό διότι κατά την περίοδο της ανθοφορίας του (Μάρτιος έως Απρίλιος) παρέχει πλούσια τροφή στις μέλισσες που αναζητούν πρώτη ύλη για την παραγωγή του μελιού.
Ο ασφόδελος περιέχει χρωστικές ουσίες, άμυλο και γλυκοσίδια κυρίως στους κονδύλους του. Από αυτούς παρασκευάζονται διάφορα πόσιμα χρήσιμα στην θεραπεία της ασθματικής βρογχίτιδας αλλά και καταπλάσματα ή αλοιφές για την ταχεία επούλωση πληγών ή ακόμη και στις χιονίστρες. Γενικότερα είναι γνωστός για τις πολλές του δράσεις (αποχρεμπτική, ενζυματική, καρδιοτονωτική, διουρητική, εμμηναγωγική, σπασμολυτική και εμετική). Ο Διοσκουρίδης τον θεωρούσε πανάκεια και συνιστούσε την χρήση του για την καταπολέμηση της αλωπεκίας καθώς και ο Ιπποκράτης για την θεραπεία της πλευρίτιδας, των παθήσεων της σπλήνας και των οιδημάτων, εξ ου και συγκαταλέγεται στον κατάλογο των φυτών που αποτελούν την βοτανική συλλογή του κήπου του Ιπποκράτη στην Κω.
Από τους κονδύλους επίσης παράγονται διάφορες χρηστικές ουσίες όπως το τσιρίσι που κολλούσαν τις σόλες των παπουτσιών οι παλιοί τσαγκάρηδες. Τα ξερά στελέχη χρησιμοποιούνται και ως προσάναμμα στους χωριάτικους φούρνους.
Χρησιμοποιείται ακόμα και για την πρόγνωση των εποχών, του καιρού αλλά και της καλής σοδειάς κλπ., ανάλογα με τον τρόπο της ανθοφορίας του, την έκπτυξη των βλαστών κλπ.
Εκτός όμως από τη μυθολογία, στις πιο σύγχρονες παραδόσεις ο ασφόδελος ήταν ο οιωνός για την επόμενη χρονιά: όταν το μακρύ στέλεχος (ποδίσκος) του ασφόδελου είναι στραβό, λένε ότι η χρονιά θα είναι κακή, αντίθετα αν είναι ίσιο η χρονιά θα πάει καλά. Το ίδιο το στέλεχος (ποδίσκος), επειδή είναι μαλακό, τα παιδιά (σε παλαιότερες εποχές) με αυτό κατασκεύαζαν ανεμόμυλους, που τους αναρτούσαν το καλοκαίρι. Κατά καιρούς είχε χρησιμοποιηθεί ως συγκολλητική ουσία, για την παρασκευή αλκοόλ αλλά και ως αλοιφή κατάλληλη για πληγές
Οι αγρότες από παληά έκαναν προβλέψεις με τον ασπέρδουκλα την Άνοιξη. Εάν έχει πλούσια ανθοφορία, προοιωνίζεται “καλοχρονέα” για το κρασί.