ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η ελιά αποτελεί σύμβολο ειρήνης, νίκης, αθανασίας, ευφορίας, γαλήνης, προστασίας, γονιμότητας, ένα θεϊκό δώρο. Δέντρο του καλού συνδεδεμένο με την αναγέννηση και το φως. Για τους αρχαίους Έλληνες ήταν σύμβολο των ολυμπιακών ιδεωδών, της ειρήνης, της σοφίας και της νίκης. Γι’ αυτό και το βραβείο που έπαιρνε ο Ολυμπιονίκης ήταν ο κότινος, ένα στεφάνι φτιαγμένο από κλαδί ελιάς. Στην αρχαία Αίγυπτο πίστευαν ότι η θεά Ίσις, γυναίκα του Όσιρη, κρατούσε το μυστικό για την καλλιέργεια της ελιάς. Το λάδι της ελιάς αποτελεί θρησκευτικό αγαθό. Η ελιά συνδέθηκε συμβολικά και με άλλες θεότητες, κυρίως θεότητες της βλάστησης και της γονιμότητας.
Η πρώτη αναφορά για το ιερό αυτό δέντρο γίνεται στην Οδύσσεια του Ομήρου, όπου ανάμεσα στα πολλά δένδρα των κήπων του βασιλιά της Κέρκυρας Αλκινόου, περιλαμβάνονται και “ελαίαι τηλεθόωσαι”. Ο Οδυσσέας άλλωστε με ένα κλαδί ελιάς σκέπασε τη γύμνια του όταν συνάντησε τη Ναυσικά.
Αυτό το μυθικό και ιστορκό δέντρο λοιπόν, η κερκυραϊκή λιανολιά (olea europea), σχηματίζει το μεγάλο οικοσύστημα που κυριαρχεί στη φύση της Κέρκυρας. Ένα δέντρο που φθάνει ακόμη και τα 25 μέτρα ύψος, με κορμό στρεπτό. Οι Ρωμαίοι που κατέλαβαν το νησί για πέντε αιώνες, εκτιμούσαν το ελαιόλαδο της Κέρκυρας ως ένα από τα καλύτερα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Μετά την καταστροφή της Κέρκυρας το 1537 από τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή, όπου ξεριζώθηκε το μεγαλύτερο μέρος του κερκυραϊκού αμπελώνα, οι Ενετοί διέταξαν και χρηματοδότησαν τη φύτευση ελαιοδένδρων, εντατικοποιώντας έτσι την ελαιοκαλλιέργεια στο νησί. Η Ενετική Γερουσία το 1623 εξέδωσε διάταγμα για όλες τις ενετικές κτήσεις της από τη Δαλματία μέχρι την Κρήτη, σύμφωνα με το οποίο υποχρέωνε όλους τους νέους και παλαιούς κατοίκους της Ίστριας, Δαλματίας, Αλβανίας, Κέρκυρας, Ζακύνθου, Κεφαλληνίας, Ιθάκης και Κρήτης σε διάστημα δύο συνεχών ετών να καλλιεργήσουν τα ελαιόδενδρα που βρίσκονταν στη γη τους και να τα εμβολιάσουν (κεντρώσουν), μετατρέποντας τις αγριελιές σε ήμερα και καρποφόρα δένδρα. Ενώ παράλληλα, περί τα μέσα του 17ου αιώνα η Σύγκλητος προσπαθεί να δελεάσει τους Κερκυραίους αμείβοντας τους με 42 τσεκίνια για τη φύτευση κάθε 100 δενδρυλλίων ελιάς.
Τον 18ο αιώνα επικρατεί η μονοκαλλιέργεια της ελιάς στην Κέρκυρα, που συμβαδίζει με τα συμφέροντα της Βενετίας, καθώς καθ’ όλο το 18ο αιώνα η Κέρκυρα αποτέλεσε το βασικότερο τροφοδότη ελαιολάδου της Δημοκρατίας της Γαληνότατης. Η Δημοκρατία επέτρεπε την εξαγωγή του ελαιολάδου μόνο στη Βενετία. Το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα, το νησί της Κέρκυρας ήταν μια περιοχή εξαρτημένη από τον πρωτογενή τομέα. H οικονομία της Κέρκυρας προσανατολίστηκε κυρίως στην καλλιέργεια της ελιάς, η οποία κατέληξε στην απορρόφηση του μεγαλύτερου μέρους του εργατικού δυναμικού και του εμπορικού κεφαλαίου των χωριών και της πόλης.
ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΕΛΑΙΩΝΑΣ
Η Κέρκυρα σήμερα μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα μεγάλο φυτώριο του παραγωγικού και συνάμα μυθικού δένδρου της ελιάς καθώς καλλιεργούνται στο νησί περίπου τέσσερα εκατομμύρια ελαιόδενδρα. Τα ελαιόδενδρα και οι ελαιώνες συμμετέχουν με ποικίλους τρόπους στη διαμόρφωση και διατήρηση του κερκυραϊκού τοπίου παραγωγικά, αισθητικά, προστατευτικά. Ιδιαίτερα οι αιωνόβιοι ελαιώνες δίνουν μία εξωπραγματική αίσθηση με τα ατελείωτα ανάγλυφα σχήματα και παράξενα σχέδια που κουβαλούν στους κορμούς και στους κλώνους. τους.
Ο κερκυραϊκός ελαιώνας αποτελεί σήμερα το 60% της καλλιεργήσιμης γης. Γκριζοπράσινοι λόφοι απλώνονται από τα παράλια του νησιού προς την ψηλότερη κορυφή του, τον Παντοκράτορα. Όλοι σχεδόν σκεπασμένοι με ελαιόδενδρα, ψηλά και πολύκλωνα, μπλεγμένα το ένα με το άλλο χωρίς καμιά τακτοποίηση λες και φύτρωσαν μόνα τους και αφέθηκαν στις τύχες τους.
Το γιατί οι Κερκυραίοι αγρότες υιοθέτησαν το υπερβολικά μεγάλο μέγεθος στα ελαιόδενδρα δεν μπορεί να το πει κάποιος με σιγουριά. Πιθανολογώντας θα μπορούσαμε να αναφέρουμε κάποιους λόγους, όπως την ανά δένδρο επιδότηση των Ενετών, που οδήγησε σε πολύ πυκνές φυτεύσεις και (σε συνδυασμό με τη ζωηρότητα της ποικιλίας) είχε σαν αποτέλεσμα την σε ύψος ανάπτυξη των δένδρων. Ένας ακόμη λόγος μπορεί να είναι η παρατήρηση ότι τα χαμηλότερα σημεία της κόμης είναι περισσότερο ευαίσθητα στις μυκητολογικές ασθένειες. Ίσως η ανάγκη για την εκμετάλλευση του εδάφους του ελαιώνα με συγκαλλιέργεια ή με βόσκηση των ζώων της οικόσιτης κτηνοτροφίας συμπληρώνει τις υποθέσεις. Όμως ακόμα και σήμερα, τρεις χιλιάδες χρόνια μετά τον Όμηρο, τα κερκυραϊκά ελαιόδεντρα είναι “ελαίαι τηλεθόωσαι”.
Η ετερογένεια του ελαιώνα, εκτός από τη κατανομή από απόψεως ανάγλυφου του εδάφους, παρατηρείται και στην ηλικία. Μεγάλο μέρος του ελαιώνα, περί του 60%, αποτελείται από δένδρα πανύψηλα, αιωνόβια με ρωγμές ή και κοιλότητες στον κορμό, ένα σημαντικό ποσοστό περί 30%, αποτελείται από δένδρα ηλικίας 30-100 ετών με συμπαγή κορμό και το υπόλοιπο 10% αποτελούν τις νέες φυτείες.
Τα παραπάνω στοιχεία είναι χαρακτηριστικά του μεγέθους του κερκυραϊκού ελαιώνα, που η μέση παραγωγή του ελαιολάδου ανέρχεται σε 15.000 τόνους ετησίως.
ΑΙΩΝΟΒΙΟΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΙ ΕΛΑΙΩΝΕΣ
Οι τεράστιοι κορμοί των δένδρων είναι γεμάτοι τρύπες, κουφάλες και προεξοχές δημιουργώντας πραγματικά ζωντανά γλυπτά μνημεία. Οι πιο ενδιαδέροντες αιωνόβιοι αισθητικοί αλαιώνες που μπορεί κανείς να συναντήσει στην Κέρκυρα σήμερα βρίσκονται σε:
Λευκίμμη
Αργυράδες
Χλωμός
Οροσειρά Αγ. Δέκα-Σταυρού-Στρογγυλής
Άξονας Πάγων-Μαγουλάδων-Καββαδάδων
Άξονας Λαυκίου-Αγ. Παντελεήμονα-Επίσκεψης
Άξονας Κασσιώπης-Σινιών-Γιμαρίου-Νησακίου-Αγ. Μάρκου- Κορακιάνα
Άξονας Αλειματάδων-Μακράδων-Κρήνης-Λακώνων.